Verslaving aan drugs: qat (A) lijm snuiven (B)

2A. Qat, Quat, Khat, Kat

Qat is een licht stimulerende drug, afkomstig van de bladeren van de plant catha edulis. De plant komt voornamelijk voor in Djibouti, Ethiopië, Jemen, Kenia en Yemen en qat vormt voor velen daar een vast onderdeel van het sociale leven. [1]

Belangrijke punten

• Qat is een licht stimulerende drug met een amfetamine achtige werking en wordt gebruikt door middel van het kauwen van qat bladeren
• Het gebruik in Nederland wordt voornamelijk gezien onder de Somalische populatie.
• Gebruik is voornamelijk in de sociale context, in 10.5% van de gebruikers wordt er ‘problematisch’ gebruik gezien.
• Het nagestreefde effect is een euforisch gevoel, toename in energie en afname van vermoeidheid
• Slapeloosheid, psycho-sociale problemen en op de lange termijn orgaanschade bij veelvuldig gebruik worden gezien
• Het verslavingsrisico is klein, waarbij voornamelijk een lichte geestelijke verslaving wordt beschreven. Risico’s voor combinatie met andere drugs (alcohol, cannabis zijn aanwezig).

2.A.1.  Epidemiologie

• Gebruikt komt veel voor in Oost-Afrika tot aan Oost-Zuid-Afrika en Arabisch schiereiland en in asielzoekerscentra waar veel mensen uit Oost-Afrika Er wordt geschat dat er wereldwijd 5-10 miljoen gebruikers zijn.[2]  In Nederland wordt qat gebruik voornamelijk gezien onder de Somalische bevolking[1,3].
• Precieze aantallen over het gebruik in Nederland zijn er niet, data vanuit onder andere het VK, Denemarken en Spanje waar prevalenties van 34-67% worden genoemd in deze groep.[1]
• In een onderzoek van het Trimbos wordt onder de ondervraagden een prevalentie van problematisch gebruik van 10.5% gezien. [3]

2.A.2.   Etiologie: Qat struiken en bomen Catha edulis

• De takjes worden in bosjes gebundeld en verpakt in bananenschillen. Deze blijven 48 uur goed voor gebruik. Gebruik: qat bladeren urenlang kauwen (bal in de wang), vocht inslikken en bladeren uitspugen. Er worden sigaretten bij gerookt en koffie en cola bij gedronken. Eén sessie: 3 bosjes qat bladeren.[4]
• Sociale context: Qat wordt voornamelijk in een sociale context gebruikt, vaak in huiselijke kring waarbij mannen bij elkaar komen, qat kauwen en onderwerpen worden besproken van persoonlijke zaken tot politiek. [5] Hierbij geeft 70% aan dat het sociale contact de belangrijkste reden voor gebruik is. [5] Over het algemeen ligt het gebruik onder mannen hoger t.o.v. vrouwen, hoewel dit aantal toeneemt. Ook wordt er gezien dat er onder vrouwen vaker problematisch gebruik voorkomt.[3]
• De belangrijkste werkzame stof is cathione, een amfetamine achtige substantie met een stimulerende werking [1.2]. Dit uit zich in:
• Euforie
• Energie opwekkend
• verminderde honger en vermoeidheid
• Lichamelijk: verhoogde bloeddruk (systolisch en diastolisch), vergrote pupillen, droge mond, tachycardie, verhoogde temperatuur, toegenomen sexueel verlangen.
• Na enige uren gaat dit over in loomheid (trance) en depressie.
• Inname begint vaak ’s middags/’s avonds, tot in de nacht. Het slapen gebeurt overdag.
• Qat heeft een laag risico op lichamelijke verslaving, bij langdurige gebruik in grote hoeveelheden wel een kans op geestelijke verslaving

2.A.3.   Kliniek

     Complicaties: gezondheidsklachten, financiële-, relationele- en sociale problemen.

Directe effecten[1,3]

• Euforie, en toename in energie
• Praat graag
• Toename seksuele verlangens
• Tachycardie, verhoging bloeddruk (systolisch en diastolisch)
• Verwijding pupillen
• Rood doorlopen ogen
• Droge slijmvliezen
• Koude ledematen

Gezondheidsklachten [1,3,7]:

• verminderde eetlust, afvallen, mager, grauw uiterlijk, verkleurde tanden,
• weinig drinken, dehydratie
• Klachten van het maag-darm stelsel, waaronder reflux, obstipatie, hemorroïden
• slapeloosheid en vermoeidheid (meest voorkomend), nachtmerries
• krachtsverlies, impotentie
• Mond en tand problemen (mucosale laesies, cariës, droge mond, brandende sensatie mond en mogelijk verhoogde kans orale kanker)
• hart-en vaataandoeningen (oa myocard infarct)
• bronchitis
• levercirrose en fibrose
• Tijdens zwangerschap: lager geboortegewicht, intra-uteriene vruchtdood
• Onthoudingsverschijnselen: Vermoeidheid, depressiviteit en lusteloosheid, en slaapzucht
• Pyschosen (lijkt voor nu een versterking van al bestaande psychosen)

Psychosociale problematiek

• prikkelbaar, gevoelens van woede, gewelddadige uitbarstingen (huiselijk geweld)
• verslapen/vermoeidheid voor/tijdens werk en school
• Geld te kort voor familie en vaste lasten
• Veroorzaken publieke overlast
• Combinatie andere middelen (met name alcohol)

Verslavingsrisico [3,7]

Licht geestelijk verslavend effect. Voor het geestelijke effect treed geen tolerantie op.

Combinatie gebruik met alcohol (voor slaapproblemen) creëert problematiek en mogelijke alcohol verslavingen.

Probleemgebruikers [5]

• Uit onderzoek blijkt dat van alle gebruikers in de Somalische gemeenschap, 10.5% problematisch gebruikt. [5]
• Ook blijkt dat onder vrouwen het gebruik vaker wordt aangegeven als problematisch (onduidelijk is of de vrouwen zelf eerder het gebruik zien als problematisch en dit aangeven of dat het daadwerkelijke aantal ook hoger ligt in problematisch gebruik) [5]
• ‘Nieuwkomers’ (<6 jaar in Nederland) gebruiken meer t.o.v. personen die langer dan 6 jaar verblijven in Nederland
• Ook wordt er een inverse relatie gezien tussen het beter beheersen van de Nederlandse taal en minder qat gebruik
• Onder de populatie die in Nederland is geboren wordt bijna geen (problematisch) qat gebruik gezien.

Handelen huisarts

• Er is nog geen medische richtlijn over omgaan met Qat
• Algemene adviezen die gegeven kunnen worden zijn:

• • Anamnese naar gebruik (hoeveelheid en frequentie), lichamelijke klachten en sociaal en economische situatie
  • Algeheel lichamelijk onderzoek met oog op bovengenoemde symptomen
  • Risico inventarisatie maken: Socio-economische status, psychiatrische problematiek, somatische problematiek (bijv. Cardiovasculair risico profiel)
  • Verwijzing naar medisch specialist, maatschappelijk werken, psycholoog of verslavingskliniek zo nodig.

Bronnen:

1. Khat gebruik in Europa: implicaties voor Europees beleid. Nieuwsbrief van het Europese Waarnemingscentrum voor drugs en drugsverslavingen. 2021.
2. Balint EE, Falkay G, Balint GA. Khat – a controversial plant. Wien Klin Wochenschr. 2009;121(19-20):604-14. doi: 10.1007/s00508-009-1259-7. PMID: 19921126.
3. rapport-qatgebruik-onder-somaliers-in-nederland.pdf (overheid.nl)
4. Wat is qat of khat? – Jellinek
5. Qatgebruik onder Somaliërs in Nederland – Trimbos
6. Astatkie A, Demissie M, Berhane Y, Worku A. Oral symptoms significantly higher among long-term khat (Catha edulis) users in Ethiopia. Epidemiol Health. 2015 Feb 19;37:e2015009. doi: 10.4178/epih/e2015009. PMID: 25773437; PMCID: PMC4398976.
7. Drugs En Alcohol; Gebruik, Misbruik En Verslaving, By Roel Kerssemakers, R. Van Meerten, H. Vervaeke, E. A. Noorlander. ISBN: 978-90-313-5059-9
8. Social exclusion and reintegration. 2003. (europa.eu)
9. jaden, B. R. (2004). De invloed van etniciteit, waarden en normen en behandelvisie op de klinische behandeling van verslaafden. [, Universiteit van Amsterdam].