1. De meest relevante punten
  • Elke zorgverlener is in het kader van de WGBO verplicht de voorwaarden voor goede communicatie te optimaliseren, hieronder valt ook het inschakelen van een tolk.
  • LHV, NHG, KNMG e.a. hebben een kwaliteitsnorm opgesteld voor consulten met anderstaligen en de inzet van tolken; hierin staan overwegingen voor de keuze voor een professionele tolk. Meer informatie
  • De inzet van familie of vrienden als tolk kan leiden tot weglaten van relevante informatie bv vanwege schaamte of onvoldoende taalbegrip. Overweeg zeker bij beladen onderwerpen een professionele tolk. Gebruik nooit een kind als tolk.
  • Tolken voor asielzoekers kunnen gratis ingezet worden via het tolkenbureau Acolad Tolken, telefoon 020 380 81 82. Informatie over tolken voor andere doelgroepen staan op www.zoschakeltueentolkin.nl
  • Het inzetten van een tolk levert uiteindelijk tijdwinst op door beter wederzijds begrip.
  • Bij eenvoudige problemen: pas taalgebruik aan bij patiënten met taalbarrière, dus korte zinnen, tegenwoordige actieve tijd, geen beeldspraak.

  • Meer dan 3 miljoen Nederlanders hebben een moedertaal anders dan het Nederlands. (CBS, 2020)
  • LHV, NHG, KNMG e.a. hebben in 2014 een kwaliteitsnorm opgesteld voor consulten met anderstaligen en de inzet van tolken (www.pharos.nl/kennisbank/kwaliteitsnorm-tolkgebruik-bij-anderstaligen. Hierin staan overwegingen voor de keuze voor een professionele tolk. Een zorgverlener die te maken heeft met een anderstalige patiënt schat in of de taalbarrière het verlenen van adequate verantwoorde zorg in de weg staat en schakelt zo nodig een (professionele) tolk in.
  • Een multidisciplinaire richtlijn “Omgaan met taalbarrières in de zorg en het sociaal domein” is in ontwikkeling, onder leiding van de Patiëntfederatie.
  • Een consult met tolk duurt langer, maar die tijd wint men ruimschoots terug door beter begrip en dus effectievere aanpak van het probleem.
  • Hoewel de tolkenvergoeding door VWS in 2012 beëindigd, is er n.a.v de campagne ‘Tolken terug in de zorg’ door de Tweede Kamer in 2022 een motie aangenomen om de financiering weer via de overheid te regelen. Op dit moment is het mogelijk om de kosten van een tolk voor de GGZ en de geboortezorg via de zorgverzekering te declareren.

  • Vaak probeert men te verbergen dat men informatie of instructies niet begrijpt:
    • Niet lastig of onbeleefd willen overkomen en dus niet vragen om uitleg.
    • Vriendelijk glimlachen terwijl achteraf blijkt dat het besprokene niet begrepen is.
  • Soms denkt ook de patiënt ten onrechte dat hij het gesprek goed kan volgen. Vraag zorgverlener: “Hoe gaat het met de opvoeding?” Moeder met baby, denkend dat de borstvoeding wordt bedoeld: “Heel goed, het gaat prima.”
  • Maak gebruik van de terugvraagmethode (teach back) om te checken of iets goed is begrepen. Je kunt bijvoorbeeld vragen: “Om te checken of ik het goed heb uitgelegd; zou ik u willen vragen om te vertellen hoe u thuis de medicatie gaat nemen”.
  • Therapieontrouw kan ook een gevolg zijn van onvoldoende beheersing van het Nederlands. Zie ook: www.pharos.nl/infosheets/laaggeletterdheid-en-beperkte-gezondheidsvaardigheden-de-terugvraagmethode

Bovenstaande zaken kunnen ook te maken hebben met laaggeletterdheid en/of lage gezondheidsvaardigheden (zie onderwerp Gezondheidsvaardigheden).

  • Ongeacht of je zorgvrager een Nederlands of een andere taal spreekt, heb je altijd te maken met de zorgplicht. Schakel dus een professionele tolk in tenzij het onderwerp eenvoudig en niet taboe-beladen is en een volwassen informele tolk aanwezig is én je ervan overtuigd bent dat deze jou en de patiënt begrijpt.
  • Zet nooit een minderjarige in als tolk; het is aangetoond dat dit zeer belastend is voor kinderen (parentificatie, schaamte bij gevoelige onderwerpen, schoolverzuim).
  • Zie voor meer informatie over het inschakelen van een tolk: zoschakeltueentolkin.nl
  • Zo regelt u een tolk in een ziekenhuis, een geboortecentrum of integrale geboortezorg:
    • Voor een asielzoeker met een COA-zorgpas en voor zorgvragers uit Oekraïne: Je kunt gratis een tolk inschakelen met het nummer van de COA-zorgpas van de zorgvrager via bureau Acolad 020 380 81 82.
  • Voor elke andere zorgvrager zonder zorgpas:
    • Woont uw zorgvrager in een (nood)opvanglocatie, dan kan uw organisatie de kosten voor het inschakelen van een tolk declareren bij het COA.
    • Als uw zorgvrager slachtoffer is van mensenhandel kunt u de kosten declareren bij CoMensha.
    • Voor andere zorgvragers zonder zorgpas kunt u de kosten voor de tolk samen met de andere zorgkosten declareren bij het CAK.
  • M.b.t het tolkengesprek: voer het gesprek met de patiënt net zoals je zou doen zonder tolk erbij. Je praat dus niet met de tolk, maar ‘gewoon’ met de zorgvrager terwijl je elkaar aankijkt, alsof er geen tolk meeluistert.

  • Overweeg bij anderstaligen of een tolk nodig is: de enige manier om te weten of de patiënt je begrepen heeft is door hem te vragen wat je hebt verteld (terugvraagmethode zie laaggeletterdheid).
  • Vraag eventueel welk niveau Nederlands de patiënt beheerst (dit weten sommige mensen vanuit de taalcursus voor inburgering), schakel bij niveau A1/A2 altijd een tolk in (zoschakeltueentolkin.nl ).
  • Wees je bewust van je eigen taalgebruik (maak een paar keer een geluidsopname, oefen met het uitleggen van één onderwerp op drie verschillende niveaus).
  • Pas je eigen niveau aan dat van de patiënt aan. Maak je eigen zinnen net zo lang als die van je patiënt, gebruik geen moeilijke woorden, spreek in de tegenwoordige tijd.
  • Gebruik geen beeldspraak, gezegde of uitspraken als: “Nou, dat was zeker een afknapper”. Veel patiënten begrijpen dit niet.
  • Gebruik visueel materiaal ter ondersteuning.
    • Gebruik afbeeldingen, tekeningen, infographics of wijs aan op je eigen lichaam.
  • Bij eenvoudige problemen: overweeg het gebruik van digitale hulpmiddelen:
    • Denk aan de mogelijkheid van inzet van vertaalapps zoals Google translate of SayHi
      • Ben je bewust van privacy gevoelige informatie; het is niet altijd duidelijk hoe deze apps met gegevens omgaan. Bij gevoelige onderwerpen moet een tolk ingeschakeld worden
    • Er zijn ook vertaalapparaatjes in de handel, zoals Travis
  • Verwijs waar gewenst naar taalles in de wijk.

  • Ludwien Meuwesen, Hans Harmsen en Aziza Sbiti(red): Als je niet begrijpt wat ik bedoel Tolken in de gezondheidszorg. Uitgave: Mikado: maart 2011, 112 pagina’s.
    ISBN: 978-90-77782-22-4
  • Broersen S (2014). Artsen in de knop zonder tolkenvergoeding. Medisch Contact 12: 582 – 583.
  • Goudsmit S & Dute J (2017). Inzet tolken is een mensenrecht. Basisverzekering moet tolk vergoeden. Medisch Contact 20: 22-23.

taalbarrière, anderstaligen, Nederlands als tweede taal (NT2), gezondheidsvaardigheden, tolk, vertalen, patiëntveiligheid, bezuinigingen, communicatie.