Slaapziekte of Afrikaanse Trypanosomiasis

De West-Afrikaanse vorm verloopt traag (maanden/jaren) en met opflakkeringen en rustige perioden (chronische vorm). Mensen kunnen de besmetting met de West-Afrikaanse slaapziekte jaren bij zich dragen zonder het te weten (incubatie-periode varieert van dagen tot jaren).

De Oost-Afrikaanse vorm verloopt veel agressiever en is doorgaans binnen 6 maanden dodelijk. De incubatieperiode is korter dan 3 weken.

Asymptomatische besmetting komt zelden tot niet voor: vroeg of laat krijgt iedereen klachten.

Klinisch verloop:

1. Inoculatie (lokale multiplicatie van de parasiet) > door beet van Tseetseevlieg (beet is pijnlijk!). In 50% van de inoculatie door de Rhodesische variant zal er een ulcus optreden: ongeveer na 3 dagen tot maximaal 2-3 weken op de plaats van de beet: grote, rode en open zweer (trypanoom). Dit gebeurt zelden bij de Ghambiëse variant.
2. 1^ste stadium: Hemolymfatisch stadium: de parasiet bevindt en verspreidt zich in bloed en lymfe. Dit stadium is aspecifiek en wordt daardoor vaak niet herkend. Het lichaam zal voornamelijk antilichamen (IgM) produceren:
   • Koorts (intermitterend) (golven van parasitemia) start vaak 5-12 dagen na de beet.
   • Hoofdpijn, spier- en gewrichtspijn.
   • Lymfeklier-zwelling: stevig, mobiel en niet pijnlijk, voornamelijk in de hals (teken van Winterbottom: posteriore cervicale lymfadenopathie) en hepatosplenomegalie.
   • Huidverschijnselen: voornamelijk aangezichtsoedeem (e.g. rond de ogen) op de lange duur soms met verdikking van het weefsel wat een droevig en expressieloos aangezicht geeft, pruritus en kortdurende rode wegdrukbare vlekken (trypaniden).
   • Neurologische symptomen: kunnen ook al in dit stadium voorkomen: onverschillige gelaatsuitdrukking, persoonlijkheidsveranderingen, prikkelbaarheid, verhoogde pijngevoeligheid.

Deze fase duurt maanden tot soms langer dan 2 jaar bij de Ghambiëse variant. Bij de Rhodesische variant is deze korter en heftiger met soms geelzucht, hemolytische anemie en pleurale en pericardiale effusies; vaak al fataal voordat de neurologische symptomen en fase duidelijk worden.

2^e stadium: Meningo-encephalistisch stadium: de parasiet invadeert het centraal zenuwstelsel de trypanosomen vestigen zich in verschillende organen (nieren, hart en hersenen) à nefritis, myocarditis en meningo-encephalitis (parasiet in liquor cerebralis). De symptomen van het 1^ste stadium verdwijnen (e.g. geen koorts meer) en zijn nu voornamelijk neurologisch en verergeren naarmate de ziekte voortschrijdt:

• Sensorische afwijkingen met verhoogde pijngevoeligheid (hyperesthesie) – kerandel symptoom.
• Psychiatrische stoornissen variërend van apathisch tot geagiteerd met persoonlijkheids- en gedragsveranderingen (deze laatste zijn vaak het duidelijkst). De agitatie of wanen kunnen soms zo ernstig zijn dat het lijkt op ernstige psychiatrische aandoeningen zoals manie of schizofrenie.
• Verstoorde slaapcyclus met omkering van dag-nacht ritme, overdag somnolent en

‘s nachts insomnia, progressief waarbij de patiënt aanvankelijk nog wakker gemaakt kan worden maar op den duur tijdens het eten in slaap valt.

• Gestoorde motorische functies met paralyse (moeite met lopen en praten), epileptische insulten en zenuwtrekkingen vnl diffuse CNS stoornissen met vaak extrapiramidale en cerebellaire gestoorde functies zoals spasticiteit en ataxie.
• Neuroendocriene stoornissen met amenorroe en impotentie.

Uiteindelijk indien onbehandeld leidend tot cachexie, lethargie en coma en zal uiteindelijk fataal zijn.

Bij de Rhodesische variant, waarin de symptomen vaak erger en sneller optreden, zal een patiënt ook vaak eerder overlijden aan de orgaaninvasie en myocarditis dan dat de neurologische symptomen duidelijk zijn geweest.

• Prognose
  • Zonder behandeling is slaapziekte altijd dodelijk.
  • Met behandeling is prognose in hemolymfatisch stadium goed (> 95% genezing); in het 2e stadium hangt de prognose af van de duur en ernst van de ziekte en het al dan niet optreden van toxische reacties op de behandeling. Hersenletsel is niet altijd reversibel na behandeling.
• Diagnose
  Screeningtest: CATT (Card Aggluntination Test for Trypanosomiasis): detecteert specifieke antilichamen in het bloed/serum voor de Ghambiëse variant.
  Diagnostische Gouden Standaard: microscopische bevestiging van de parasiet in bloed.
• Behandeling
  Afhankelijk van de sensitiviteit (resistentie is bekend) en altijd in de klinische setting. De behandeling is erg toxisch en heeft vele bijwerkingen. Na een succesvolle behandeling dient de cliënt regelmatig (e.g. elke 6 maanden) te worden gecontroleerd (tot op maximaal 24 maanden) voor een terugval.
• Preventie
  Het voorkomen van de beet van een TseeTsee vlieg door het dragen van neutraal gekleurde kleren van stevig materiaal met lange mouwen en broek.