Seksueel geweld

Seksuele intimidatie

• Seksuele intimidatie is ongewild of niet-welkom seksueel gedrag met als doel of effect intimiderend, vijandig, vernederend of aanstootgevend te zijn. Dit kan verbaal, non-verbaal of fysiek zijn. Vaak wordt seksuele intimidatie beschreven in de werksfeer, maar kan ook voorkomen in de private of semipublieke sfeer (McDonald, 2012; Act4Respect).
• Onderzoek van CBS laat zien dat in 2022 1 op de 8 Nederlanders van 16 jaar of ouder in de afgelopen twaalf maanden te maken heeft gehad met seksueel grensoverschrijdend gedrag. Omgerekend zijn dat 1,8 miljoen mensen. Jonge vrouwen krijgen het vaakst te maken met seksuele intimidatie. Meer dan de helft gaf aan dat de pleger een onbekende was (CBS, 2023).
• Er kunnen culturele verschillen bestaan over wat gezien wordt als seksuele intimidatie (Zimbroff, 2007). Zo laat onderzoek zien dat er onder andere verschil bestaat in de mate van tolerantie van seksuele intimidatie (Kennedy & Gorzalka, 2002).
• Het praten over seksualiteit wordt door velen als taboeonderwerp ervaren. Jongeren die uit een gezin komen waar seksualiteit een taboe is, hebben daardoor weinig mogelijkheden om hun beeld op en ervaring met seksualiteit te bespreken en te toetsen. Hierdoor kunnen zij meer risico lopen om te maken te krijgen met seksueel grensoverschrijdend gedrag (Movisie, 2009).

Seksueel misbruik

• Seksueel misbruik kan bestaan uit seksuele handelingen of aanrakingen. Er is hierbij sprake van een ongelijke relatie, bijvoorbeeld omdat de pleger sterker of ouder is doordat er een afhankelijkheidsrelatie bestaat tussen survivor en pleger. Seksueel misbruik komt in alle lagen van de bevolking en etnische groepen voor (NJI).
• In 2020 gaf 8 procent van de bevolking van 16 jaar of ouder aan in de afgelopen 5 jaar te maken hebben gehad met fysiek seksueel geweld. Voor 3 procent was dat in de afgelopen 12 maanden. Hierbij komt ongewenst aangeraakt worden (2,5 %) en ongewenst zoenen (1,3%) het vaakst voor (CBS, 2020). Een migratieachtergrond is een risicofactor (Alink et al., 2018).
• De gevolgen van seksueel misbruik kunnen voor iedereen verschillend zijn. Zo kunnen mensen een SOA oplopen, traumaklachten ontwikkelen en kunnen vrouwen zwanger raken (centrum seksueel geweld).
• Ook als het gaat om seksueel misbruik is het relevant om rekening te houden met de cultuur van de patiënt. Culturele factoren kunnen namelijk van invloed zijn op familiestructuren die misbruik in de hand werken, op hoe er wordt omgegaan met openbaring van misbruik en op het zoeken of accepteren van hulp (Fontes, 1995).

Online seksuele intimidatie

• Een specifieke vorm van seksueel misbruik is online seksueel geweld. Bij online seksuele intimidatie worden mensen blootgesteld aan ongewenste of beledigende seksueel getinte berichten, of zoekt iemand op een ongepaste manier seksuele toenadering via social media of chatrooms online. Dit kan verschillende vormen aannemen zoals shame-sexting (het verspreiden van seksueel getint beeldmateriaal zonder toestemming van afgebeelde persoon), grooming (benaderen en verleiden van minderjarigen door meerderjarigen) en wraakporno (shame-sexting met wraak als motief) (Factsheet online seksuele intimidatie, 2018).
• In 2020 gaf bijna 9 procent van de bevolking van 16 jaar of ouder aan in de afgelopen 5 jaar te maken hebben gehad met fysiek seksueel geweld. Voor ruim 5 procent was dat in de afgelopen 12 maanden (CBS, 2020). Jongeren en meisjes hebben een verhoogd risico op online seksuele intimidatie. Vaak ervaren survivors gevoelens van schaamte en kunnen zij last krijgen van psychische klachten zoals stress (Factsheet online seksuele intimidatie, 2018).
  • In sommigen gevallen valt online seksuele intimidatie onder de meldcode kindermishandeling. Dit is niet altijd het geval. Voor advies kan contact worden opgenomen met Veilig Thuis.

Discriminatie op basis van seksuele voorkeur

• Regelmatig krijgen mensen binnen de LHBTIQ+ gemeenschap te maken met discriminatie. Dit kan verschillende vormen aannemen zoals intimidatie, pesterijen en geweld.
  • Vanaf januari 2023 is artikel 1 aangepast. In dat artikel staat dat je niemand mag discrimineren op basis van onder andere geloof of afkomst. Toegevoegd per januari 2023 is dat je niet mag discrimineren op basis van seksuele geaardheid of handicap.
• Homo- en biseksualiteit is van alle tijden en culturen. Cultuur en religie hebben echter wel invloed op de ideeën rondom seksualiteit en relaties. Dit kan leiden tot variatie in acceptatie en gespreksvoering rondom homoseksualiteit (Movisie, 2010)
• Personen met een homoseksuele of lesbische seksuele voorkeur kunnen te maken krijgen met geweld vanuit de familie (Braga et al., 2018). Wanneer de familie vindt dat de familie-eer of de goede naam van de familie geschonden is, is dit een vorm van eergerelateerd geweld.

Eergerelateerd geweld

• Eergerelateerd geweld is de overkoepelende term voor vormen van intimidatie, dwang, psychisch en fysiek geweld gepleegd vanuit een eermotief. Het geweld moet voorkomen dat een familielid gedrag vertoont dat de familie-eer kan schaden (Factsheet Eergerelateerd geweld, 2020)
• De politie kent jaarlijks 2500-3000 delicten waarbij familie-eer een rol speelt (Factsheet Eergerelateerd geweld, 2020)
• Bij het Landelijk Expertise Centrum Eer Gerelateerd Geweld (LEC-EGG) kwamen in 2022 594 zaken binnen. In 8 zaken waren 7 slachtoffers van moord en/of doodslag te betreuren.
  • In drie zaken waren er vragen over cultuur in relatie tot eer gerelateerd geweld. (Jaarverslag LEC-EGG 2022)
• Eergerelateerd geweld kan zowel tussen een individu en de groep als tussen verschillende groepen onderling spelen
• Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen eergerelateerd geweld, huiselijk geweld, geweld om de individuele eer en kindermishandeling, vanwege verschillende achterliggende motieven. Bij eergerelateerd geweld speelt namelijk expliciet een eermotief in een context van collectiviteit (waarbij ook meerdere –potentiële – daders in beeld kunnen zijn) en zijn daarom andere interventies van toepassing.
  • Eergerelateerd geweld komt voor in patriarchale gemeenschappen van allerlei signatuur. (Huisarts en Wetenschap, 2020)
  • Eergerelateerd geweld kent verschillende uitingen en gradaties van ernst, zoals dreigen, grote psychische druk, beperken van vrijheden, abortus/afstand van een kind, gedwongen huwelijk, huwelijkse gevangenschap, verstoting, achterlating in het buitenland, vrouwelijke genitale verminking, gedwongen worden tot zelfmoord en eermoord. (Factsheet Eergerelateerd geweld, 2020)
• Voor de huisarts is het belangrijk eergerelateerd geweld tijdig te signaleren en te melden. (Huisarts&Wetenschap, 2020)
  • Specifiek aandachtspunt bij een vermoeden van eergerelateerd geweld is om direct te overleggen met een deskundige op het gebied van eergerelateerd geweld van Veilig Thuis of de Politie. (Factsheet De Meldcode bij EGG, 2022)

Conflictgerelateerd seksueel geweld

• Conflictgerelateerd seksueel geweld is elke vorm van verkrachting, gedwongen prostitutie, gedwongen zwangerschap en/of abortus, gedwongen sterilisatie en elke andere vorm van seksueel geweld tegen mensen die direct of indirect gerelateerd is aan een conflict.
  • De link met conflict kan duidelijk zijn: De dader is lid van een gewapende groep en de survivor behoort tot een etnische of religieuze minderheid, heeft een bepaalde seksuele oriëntatie of gender identiteit waartoe de gewapende groep zich gekeerd heeft.
  • Er is vaak sprake van een situatie van straffeloosheid (UN, 2020)
• Survivors van conflictgerelateerd seksueel geweld kunnen medische, psychologische, seksuologische en sociale complicaties ondervinden. Holistische behandelprogramma’s zijn geïndiceerd. (Stachow, 2020)
• Huisartsen kunnen in aanraking komen met vluchtelingen die survivor zijn van conflictgerelateerd seksueel geweld.
  • Het bespreekbaar maken van het meegemaakte geweld en de complicaties daarvan voor henzelf is voor deze groep vaak niet vanzelfsprekend (Tankink, 2009). Dit vraagt om een sensitieve aanpak en houding van de huisarts in het aangaan van het gesprek.

Mensenhandel en gedwongen prostitutie

• Mensenhandel betreft het werven, vervoeren, overbrengen, opnemen of huisvesten van een persoon, met gebruik van dwang (in brede zin) en met het doel die persoon uit te buiten. De (beoogde) uitbuiting is de kern van mensenhandel. Uitbuiting kan zich in de seksindustrie afspelen, bijvoorbeeld wanneer iemand onvrijwillig voor iemand anders in de prostitutie werkt, maar ook in andere economische sectoren (Comensha, 2020).
• Wanneer er sprake is van seksuele uitbuiting, wordt iemand gedwongen om seksuele diensten te verlenen tegen betaling in de vorm van geld of van andere vergoedingen. Het overgrote deel dat hiermee te maken krijgt, is vrouw .
  • Onder seksuele uitbuiting valt onder andere prostitutie, pornografie onder dwang en gedwongen seksuele dienstverlening. Het kan gaan om seksuele diensten aan vreemden of aan bekenden, bijvoorbeeld in het geval van gedwongen seks met vrienden van een partner.
  • Een specifieke vorm van seksuele uitbuiting is uitbuiting door loverboys (Comensha, 2020).
• Wereldwijd wordt geschat dat 40,3 miljoen mensen survivor zijn van mensenhandel. 4,8 miljoen mensen zijn survivor van seksuele uitbuiting.
  • 21% van de slachtoffers van seksuele uitbuiting is kind (Comensha, 2020).
• In Nederland registreert CoMensha gemiddeld ongeveer 1400 survivors per jaar. Het daadwerkelijke aantal ligt waarschijnlijk veel hoger.
  • De grootste groep survivors (28%) heeft de Nederlandse nationaliteit. Andere herkomstlanden betreffen Roemenië, Polen, Bulgarije, Nigeria, Hongarije en Vietnam, Uganda, Sierra Leone en Guinee.
  • In 2021 betroffen 46% van de meldingen bij CoMensha meldingen omtrent seksuele uitbuiting (Comensha jaarverslag 2021).
• In Nederland worden slachtoffers van mensenhandel opgevangen in de Categorale Opvang voor Slachtoffers Mensenhandel (COSM).
• Meer informatie voor de huisarts is beschikbaar in de factsheet Mensenhandel