1. Rickettsia: de meest relevante punten

  • Rickettsia zijn bacteriën die via een beet door luizen, mijten, teken en vlooien worden overgedragen.
  • Kenmerkend voor Rickettsiose is een acuut ontstaan ziektebeeld met koorts, hevige hoofdpijn, spierpijn, malaise en vaak een karakteristieke huiduitslag (maculopapuleuze rash en/of een eschar).
  • Risicofactoren onder reizigers zijn: ecotoerisme, backpacken, outdoor activiteiten (waaronder safari). Bij reizigers wordt African tick bite fever het meest gezien.
  • Bij klinische verdenking wordt prompt gestart met behandeling.
  • Doxycycline 2dd 100 mg gedurende 7 dagen is eerste keus.

  • Rickettsiose komen wereldwijd en op alle leeftijden voor. Rickettsiosen worden onderverdeeld in drie grote groepen, waarbij de meeste Rickettsia, en de daarmee geassocieerde ziektebeelden, specifieke risicogebieden hebben.
Groep Ziektebeeld Bacterie Vector Verspreidingsgebied
Spotted fever Rocky Mountain Spotted Fever Rickettsia rickettsii teek Zuidoost- en Midwest-VS
Brazilian Spotted Fever Brazilië
Mediterranean spotted Fever / Bouttonneuse Fever Rickettsia conorii teek Rondom Middellandse Zee
Rondom Zwarte Zee
Rondom Kaspische Zee
sub-Sahara Afrika
India
African tick bite fever Rickettsia africae teek Sub-Sahara Afrika

Oostelijke Caraïben
Rickettsial pox Rickettsia akari mijt Wereldwijd
Flea-borne spotted fever Rickettsia felis vlo Wereldwijd
Vlektyfus Epidemische vlektyfus Rickettsia prowazekii luis Tropische kustgebieden van Amerika en Afrika
Middellandse zeegebied
India
Verre-Oosten
Noord-Australië
Endemische vlektyfus(murine typhus) Rickettsia typhi vlo
Scrubtyfus Scrubtyfus Orientia tsutsugamushi mijt ‘Tsutsugamushi-driehoek’

De verspreiding van African tick bite fever (rood) en Scrubtyfus (Tsutsugamushi-driehoek, oranje)
  • Risicogroepen:
    • Spotted fever groep:
      • Kampeerders en trekkers (RMSF). Bij de andere spotted fevers: gebieden met de hondenteek en safarigangers in Afrika (lage bush/grasland).
    • Typhus groep:
      • Epidemische vlektyfus: ‘crowding’, slechte hygiëne en weinig wisseling van kleding. Hoog risicogroepen zijn o.a. vluchtelingen en dak- en thuislozen.
      • Endemische vlektyfus: gebieden met ratten (kuststeden van de tropische en gematigde luchtstreek).
    • Scrubtyphus groep:
      • Outdoor-activiteiten en ecotoerisme. Expositie aan beten van larve van mijten (chiggers) in ‘scrub-vegetatie’.

  • Rickettsia zijn obligaat intracellulair levende bacteriën met zowel bacteriële als virale eigenschappen.
  • Rickettsia kunnen verschillende ziektebeelden veroorzaken.
  • Rickettsiose zijn zoönotische infecties, behalve de mens-op-mens overdraagbare epidemische vlektyfus.
  • Overdracht vindt plaats via een beet door besmette geleedpotigen (luizen, mijten, teken en vlooien).
  • Na binnenkomst in de huid migreert de bacterie naar de bloedvaten en infecteert de endotheel-cellen. Dit resulteert in een ontsteking van de wanden van de bloedvaten (vasculitis).

  • Rickettsiosen kennen de volgende gemeenschappelijke symptomen:
    • Koorts, acuut ontstaan binnen 3 weken na het verblijf in een risicogebied
    • Bijkomende verschijnselen bestaan vaak uit:
      • Algehele malaise
      • Hevige hoofdpijn
      • Spierpijn
      • Maculopapuleuze rash of typische inoculatie-eschar
Ziektebeeld Incubatietijd (dagen) Kenmerken Eschar
Rocky Mountain Spotted Fever

 

Brazilian Spotted Fever

 3-12 Zelden in reizigers.
Koorts, hevige hoofdpijn, misselijkheid/braken en myalgie (lumbale musculatuur, dijen en kuiten), met erythemateuze rash bij enkels/polsen, geleidelijk generaliserend (60-80%, vanaf 2e dag).
Soms CZS-betrokkenheid (prikkelbaarheid, verlaagd bewustzijn), buikpijn, splenomegalie, conjunctivitis, peri-orbitaal oedeem.
Fatality rate 2-6% door pneumonie en hartfalen.		 0%
Mediterranean spotted Fever 5-7 Koorts, constitutionele symptomen, gegeneraliseerde maculopapulaire rash en eschar.
Fatality rate 2% door perifeer gangreen en ARDS.		 70%
African tick bite fever 5-10 Koorts, misselijkheid, hoofdpijn, myalgie (nek), met eschar, regionale lymfadenitis (50%), vesiculaire rash en blaren in de mond.
Self-limiting.		 30-90%
Rickettsial pox 6-15 Beeld lijkt op waterpokken.
Koorts, malaise, zweten, spierpijn, hoofdpijn.
Altijd eschar!		 100%
Flea-borne spotted fever   ±20%
Epidemische
vlektyfus		 10-14 Zelden in reizigers.
Prevalent in vluchtelingenkampen en gevangenissen.
Koorts, constitutionele symptomen, hoofdpijn, spierpijn, maculopapulaire rash met petechiën, conjunctivale vaattekening.
Case fatality 10-30% (ouderen 60-70%) door meningitis of perifeer gangreen.		 0%
Endemische
vlektyfus
(murine typhus)		 7-14 Notoir aspecifiek beeld.
Koorts, constitutionele symptomen en bij 50% een vage maculopapulaire rash.
Mild beloop t.o.v. epidemische vlektyfus.
Fatality rate 4% door menginitis en DVT.		 0%
Scrubtyfus 6-20
(gem. 10)		 Eschar met centrale delle, gevolgd door koorts, spierpijn, hoofdpijn en gegeneraliseerde lymfadenopathie (80%).
Fatality rate 1-35% door pneumonitis, meningitis, DIS, nierfalen.		 10-50%

rickettsia2

Maculopapuleuze huiduitslag bij Rocky mountain spotty fever

Bron: Dermatlas.com

rickettsia1

Typische eschar (tache noir), in dit geval bij African tick bite fever

Bron: Diederen BM, et al. NTvG (2003

  • Anamnese en lichamelijk onderzoek
    • Vraag naar tekenbeten, contact met luizen of mijten, recent bezoek aan buitenland (regio, verblijf, activiteiten), vergelijkbare zieken in de omgeving (familieleden of huisdieren, met name honden) en contact met beesten (met name honden).
    • Vraag verder naar malaise, gewichtsverlies, spier- of gewrichtspijn of (frontale) hoofdpijn.
    • Inspectie huid voor eschar en/of rash en lymfadenopathie.
    • Meet de lichaamstemperatuur om koorts te bevestigen.
  • Aanvullend onderzoek
    • Serologisch onderzoek. Pas na 2-4 weken betrouwbaar.
  • Behandeling
    • Behandel op bij klinisch vermoeden op Rickettsiose.
    • Doxycycline 2dd 100 mg gedurende 7 dagen.
    • Kinderen: bij milde infecties volstaat azitromycine 10 mg/kg/dag gedurende 3 dagen ook.
  • Profylaxe
    • Voorkomen van tekenbeet: o.a. broekspijpen in laars of sok stoppen, permetrine bevattend insecticide op kleding aanbrengen en tekenwerende DEET (diëthyltoluamide) op huid aanbrengen.

Tekenbeetziektes

Inhoud Patiëntinformatie over Rickettsia
Taal Nederlands

Rickettsia

Inhoud Patiëntinformatie over Rickettsia
Taal Nederlands

Rickettsia, Rickettsiose, ‘Spotted Fever’, Rocky mountain spotted fever, Mediterranean spotted fever, Afrikaanse tekenbeet koorts, teek, mijt, tyfus, scrubtyfus, endemische vlektyfus, epidemische vlektyfus, koorts na tropen, daklozen