1.    De meest relevante punten

  • Verwijs patiënten naar een reizigersgeneeskundige als je niet geschoold bent in het geven van reizigersadvies. Op de website van het LCR is terug te vinden voor welke landen adviezen gelden. ¹
  • Mensen met een migratieachtergrond die hun land van herkomst bezoeken lopen risico op reizigersziekten en vertrekken vaak zonder reizigersadvisering, vaccinaties of malariaprofylaxe voorafgaand aan de reis. ²
  • Reizigersadvisering, vaccinaties en malariaprofylaxe worden door veel ziektekostenverzekeraars (gedeeltelijk) vergoed in het aanvullend pakket. ³

  • Mensen met een migratieachtergrond hebben een verhoogd risico op reis-gerelateerde morbiditeit en mortaliteit bij bezoek aan hun land van herkomst; zij worden in de reizigersgeneeskunde aangeduid als de VFRs: visiting friends and relatives. Ook de partner en kinderen die in het verblijfsland geboren zijn worden tot VFRs gerekend.
  • VFRs reizen vaak naar hoog-risicogebieden en de verblijfsduur is gemiddeld langer dan die van toeristen en zakelijke reizigers.
  • In vergelijking met toeristen en zakelijke reizigers zijn VFRs vaker onder de 12 en boven de 60 jaar en hebben zij vaker verschillende medische problemen.
  • Door de aard van verblijf en de nauwe contacten met de plaatselijke bevolking is het risico op infectieziekten voor VFRs groter.
  • Koorts, malaria, parasitaire darminfecties, buiktyfus, luchtweginfecties, tuberculose en seksueel overdraagbare aandoeningen komen meer voor, terwijl de kans op acute diarree juist lager is.
  • Mensen met een migratieachtergrond die buiten Nederland zijn opgegroeid profiteren soms nog van natuurlijk verworven immuniteit, maar hun kinderen die in Nederland geboren zijn lopen juistmeer risico.
  • VFRs reizen vaak zonder vaccinaties, malariaprofylaxe of reizigersadvies. ³
  • Sommige VFRs reizen naar landen waar meisjesbesnijdenis, huwelijksdwang en andere schadelijke praktijken voorkomen, kinderen en jongeren kunnen dan risico lopen om slachtoffer te worden.

  • Een geregistreerd reizigersadviseur geeft advies op basis van de richtlijnen van het Landelijk Coördinatiecentrum Reizigersadvisering (LCR) die op abonnementsbasis worden uitgebracht door het LCR.
  • Huisartsen en travelclinics die bij het LCR geregistreerd zijn staan op de LCR-website. 4
  • Het register van reizigersadviserende huisartsen van het College voor Huisartsen met Bijzondere Bekwaamheden is via internet te raadplegen.
  • Reisadvies dat gegeven wordt door huisartsen die niet geregistreerd zijn als reizigersadviseur valt niet onder de beroepsaansprakelijkheidsverzekering en wordt niet of niet-volledig vergoed door de ziektekostenverzekeraar. ²

Door reizigers bewust te maken van transmissieroutes van infectieziekten kunnen zij mogelijk problemen voorkomen. De belangrijkste algemene reisadviezen  zijn te vinden op de website van het LCR.  5

Bijzondere aandacht is nodig voor de volgende groepen reizigers:

  • Kinderen <12 jaar 6
  • Ouderen >60 jaar 7
  • Zwangere reizigers 8
  • Reizigers met een (chronische) aandoening, waaronder gebruik van immunosuppressiva, HIV-infectie, asplenie, (recente behandeling voor) maligniteiten, maagdarmaandoeningen, chronische aandoeningen van hart, longen, lever, en/of nieren en insulineafhankelijke diabetes mellitus. 9

Voor vrijwel alle bestemmingen buiten Europa en Noord-Amerika wordt, ongeacht de reisduur, DTP en hepatitis A vaccinatie geadviseerd. Overige reizigersvaccinaties worden geadviseerd afhankelijk van bestemming, reisduur, individueel risico op blootstelling, leeftijd en gezondheid. Voor toegang tot de Nederlandse richtlijnen moet men aangesloten zijn bij het LCR. Informatiefolders over vaccinatie in verschillende talen staan op de IAC-website.

Bij te snelle stijging van niet-geacclimatiseerde personen kan hoogteziekte of AMS (Acute Mountain Sickness) optreden, meestal vanaf 2500 meter. Risicofactoren zijn aanleg, snel stijgen, dehydratie en gebruik van alcohol of slaapmedicatie. Acute hoogteziekte is het optreden van hoofdpijn tijdens een stijging in hoogte waarbij tevens ten minste één van de volgende symptomen zich voordoet:

  • misselijkheid, gebrek aan eetlust of overgeven
  • vermoeidheid of zwakte
  • duizeligheid of een licht gevoel in het hoofd
  • moeite met slapen

Bij deze klachten mag pas verder gestegen worden als men geacclimatiseerd is. Bij ernstige of aanhoudende klachten dient men af te dalen. Ernstige vormen van hoogteziekte zijn het longoedeem (HAPE) en hersenoedeem (HACE).

Preventie van hoogteziekte:

  • Stijg boven 3000 meter niet meer dan 500 meter per dag (overnachtingshoogte), las bij snelle stijging rustdag(en) in om te acclimatiseren.
  • Zorg voor extra vochtinname, vermijd alcohol en slaapmedicatie.
    Bij reizen of tochten >3000 m hoogte kan een noodbehandeling set van acetazolamide (Diamox®) worden voorgeschreven (250mg 2dd1 gedurende 3 dagen, indien >4000m verlengen tot 6 dagen). Indien men >3000m gaat reizen én >500 m per dag gaat stijgen, kan de acetazolamide preventief worden ingenomen (2dd125mg, start 24u voor het bereiken van de 3000m en doorgaan tot 2 dagen na het bereiken van de maximale hoogte.

Voor jonge kinderen en zwangeren is verblijf op een hoogte boven 2500 meter af te raden. Bij cardiovasculaire problematiek, longziekten, hormonale aandoeningen, neurologische ziekten en oogziekten dient men vooraf een specialist te raadplegen. Sikkelcelziekte is een contra-indicatie, maar ook bij sikkelceltrait is er verhoogd risico. 10, 11

  • De Hadj is een bedevaarstocht naar Mekka die verplicht is voor alle volwassen en gezonde moslims die over voldoende geld beschikken. 12
  • Door de samenkomst van meer dan 2 miljoen mensen uit 140 verschillende landen bestaat er risico op uitbraak van infectieziekten.
  • Door de regering van Saoedi-Arabië is voor alle pelgrims vanaf 1 jaar vaccinatie met meningokokken type A,C,Y en W135 (Menveo®, Nimenrix®) verplicht.
  • Vaccinaties tegen DTP, polio en hepatitis A worden aanbevolen.
  • Tijdens de Hadj laten mannen hun hoofd kaalscheren, waarbij risico op bloed overdraagbare aandoeningen bestaat. Adviseer gebruik te maken van een officiële kapper en erop toe te zien dat deze wegwerpmateriaal gebruikt. Men kan ook zelf wegwerpmesjes meenemen.
  • In Mekka kan het zeer heet zijn, vooral als de Hadj in de zomer valt. Adviseer de felle zon te vermijden, voldoende te drinken en gebruik te maken van een parasol, zonnebrandcrème en goed schoeisel. 13
  • In het geval van menstruatie of postpartum bloedverlies mag niet deelgenomen worden aan de Tawaf (De zevenvoudige ommegang rond de kaäba in Mekka op de eerste dag van de hadj). Zo nodig kan de menstruatie met orale anticonceptie uitgesteld worden. 14

Verder gelden natuurlijk ook de algemene adviezen voor reizigers.

Voor reizigers naar endemische gebieden is preventie van malaria van groot belang, vooral van malaria tropica door Plasmodium falciparum.

  • In de eerste plaats muggenbeten voorkomen door bedekkende kleding, muggenwerend middel op basis van DEET of icaridine op de onbedekte huid en slapen onder een geïmpregneerd muskietennet. Horren, insecticiden en airconditioning helpen de slaapkamer muggenvrij te houden.
  • Voor veel gebieden wordt tevens malariaprofylaxe geadviseerd. De keuze van het middel is afhankelijk van resistentiepatronen, leeftijd, lichaamsgewicht, verblijfsduur en (relatieve) contra-indicaties.
  • Laat de keuze van malariamiddelen over aan een erkend reizigersadviseur. Benadruk het belang van optimale preventie, er overlijden nog steeds Nederlandse reizigers aan malaria.
  • Migranten die afkomstig zijn uit een malariagebied onderschatten het risico vaak. Zij realiseren zich soms niet dat hun natuurlijk verworven immuniteit afgenomen is na vertrek uit hun geboorteland. Zij kunnen wel degelijk ernstige malaria krijgen. Ook mensen met sikkelcelziekte kunnen malaria krijgen, het beloop is bij hen zelfs heftiger.
  • Kinderen, ouderen en reizigers met gestoorde miltfunctie hebben meer kans op een ernstig beloop. In de zwangerschap zijn vrouwen bevattelijker voor malaria, en is er grote kans op complicaties. Reizen naar hoog-endemische gebieden moet voor kinderen <5 jaar en zwangeren worden ontraden.

Bij het geven van reizigersadvies aan reizigers naar landen waar schadelijke praktijken zoals meisjesbesnijdenis, huwelijksdwang en achterlating voorkomen is het belangrijk om ook hiervoor in het reizigersadvies aandacht te hebben en het onderwerp bespreekbaar te maken. Lees meer in het artikel over meisjesbesnijdenis.

  • Reizen en ziekte, Reeks: Praktische Huisartsgeneeskunde; A.M.L. Van Gompel, Dr. G.J.B. Sonder. Bohn Stafleu van Loghum 2010; ISBN 9789031372225
  • LaRocque RC, Deshpande BR, Rao SR, Brunette GW, Sotir MJ, Jentes ES, Ryan ET; Global TravEpiNet Consortium. Pre-travel health care of immigrants returning home to visit friends and relatives. Am J Trop Med Hyg. 2013 Feb;88(2):376-80. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3583333/pdf/tropmed-88-376.pdf
  • Monge-Maillo B, Norman FF, Pérez-Molina JA, Navarro M, Díaz-Menéndez M, López-Vélez R. Travelers visiting friends and relatives (VFR) and imported infectious disease: Travelers, immigrants or both? A comparative analysis. Travel Med Infect Dis. 2013 Jul 29. pii: S1477-8939(13)00107-5. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23907026

reizigersgeneeskunde, reizigersadvisering, reizigersvaccinatie, Hadj, Haj, hoogteziekte, malariaprofylaxe, VFR, Schadelijke praktijken, meisjesbesnijdenis

¹ Elfrink F, Baaten GG, Belderok SM. Over de grenzen van het reizigersadvies. Huisarts Wet 2020;63:DOI:10.1007/s12445-020-0773-8.

2 Castelli F, Sulis G. Review migration and infectious diseases. Clinical Microbiology and Infection 23 (2017) 283e289.

3 Reisvaccinaties vergoeding (update: 2023) – Zorgwijzer

³ Hendel-Paterson B, Swanson SJ. Pediatric travelers visiting friends and relatives (VFR) abroad: illnesses, barriers and pre-travel recommendations. Travel Med Infect Dis. 2011 Jul;9(4):192-203. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21074496

4 Landelijke protocollen reizigersadvisering: www.lcr.nl/LCR-Abonnement

www.LCR.nl :LCR landelijk coördinatie centrum reizigersadvisering.

5 Landelijk Coördinatiecentrum Reizigersadvisering: Reizigersfolders – (lcr.nl)

6 www.ggdreisvaccinaties.nl/aandachtspunten/kinderen-12-jaar

7 www.ggdreisvaccinaties.nl/aandachtspunten/60-en-vitaal-op-reis

8 www.ggdreisvaccinaties.nl/aandachtspunten/zwangerschap-en-reizen

9 www.ggdreisvaccinaties/nl/aandachtspunten/chronische-aandoeningen

10 Hoogteziekte

11 Alle kennis over de klim- en bergsport onder één dak | NKBV

12 Hadj – Wikipedia

13 Mekka – Hadj – Umrah | GGDReisvaccinaties

14 Het verrichten van de Hajj tijdens de menstruatie en postnatale bloeding – al-Husayn (alhusayn.nl)