1. De meest relevante punten

  • Ramadan = jaarlijkse Islamitische vastentijd van 1 maand.
  • Verplicht voor alle moslims vanaf de puberteit.
  • Tussen het begin van de dageraad (dat is iets voor zonsopgang) en zonsondergang geen eten, drinken, roken of geslachtsgemeenschap. Onthouding van alles dat in strijd is met vroomheid, zodat het hart en de ziel gereinigd worden.
  • Vasten is naast een verplichting vanuit het geloof ook een sociale aangelegenheid. Mensen die niet vasten in ramadan, kunnen het gevoel van saamhorigheid missen. Dit is ook de reden waarom veel mensen toch willen vasten ondanks het (medische) advies om niet te vasten.
  • Voor de meeste, gezonde mensen levert vasten geen gezondheidsproblemen op. Belangrijke factor is dat het vasten een bewuste keus is.
  • (Chronisch) zieken, zwangeren en reizigers hebben recht op dispensatie, desondanks willen sommigen toch mee-vasten.
  • Medicatiegebruik \verbreekt bij orale toediening het vasten (voor sommigen geldt dit ook voor oor– en oogdruppels en inhalatoren). De voorkeur gaat daarom uit naar parenterale en lokale toedieningsvormen.
  • Vraag uw (chronische) patiënten met islamitische achtergrond of zij gaan vasten. Besteed hier aandacht aan tijdens de periodieke controles van CRM en diabetes in de maanden voorafgaand aan ramadan.
  • Bespreek met risicopatiënten de risico’s van het vasten en welke aanpassingen tijdens ramadan mogelijk zijn om risico’s het beste te voorkomen.

  • Naar eigen inzicht medicatiegebruik aanpassen of stoppen zonder overleg huisarts.
    Naar schatting neemt slechts 10 – 20% van de patiënten hun medicatie even trouw als gewoonlijk.
  • Uitdroging, vooral als ramadan in de zomer valt.
  • Verminderd reactievermogen door vermoeidheid.
  • Bijwerkingen of onvoldoende effect medicatie (antibiotica!), als gevolg van een te hoge dosering in één keer of lagere dagdosis.
  • Risicogroepen: patiënten met diabetes of cardiovasculaire problemen (cardiale belasting van grote maaltijden ’s avonds).

  • Vermoeidheid en verminderd reactievermogen t.g.v. verandering slaapwaakcyclus (bioritme). Slaap wordt uitgesteld en ingekort.
  • Hoofdpijn door abrupte reductie vocht-, koolhydraat- en coffeïneconsumptie.
  • (Lichte) gewichtstoename door compensatoir meer, vetter, zoeter en op latere tijdstippen te eten binnen een korte periode.
  • Positieve psychische invloed door periode van bezinning, meer tijd voor elkaar en meer ontspannende en spirituele activiteiten.

  • Over het algemeen geldt dispensatie voor:
    • Chronisch zieken, die afhankelijk zijn van de inname van medicatie meerdere malen per dag (definitieve vrijstelling).
    • Vrouwen die menstrueren, zwanger zijn of borstvoeding geven (tijdelijke vrijstelling).
    • Zieken die tijdelijk behandeld moeten worden (tijdelijke vrijstelling).
    • Verstandelijk gehandicapten, dementerenden en psychiatrische patiënten (definitieve vrijstelling).
    • Zwakke ouderen, reizigers en personen die zeer zware arbeid moeten verrichten (tijdelijke vrijstelling).

Tijdelijke dispensatie betekent dat het vasten later moet worden ingehaald.

Definitieve vrijstelling betekent dat de regel van compensatie moet worden toegepast: gedurende de maand ramadan een minder bedeelde uit de omgeving ondersteunen (in de vorm van voedsel of financiële steun).

Onder mensen met een definitieve vrijstelling is een aanzienlijk deel dat toch graag meedoet aan ramadan. Religieuze en sociale motieven spelen hierbij een rol.

  • Ga elk jaar na wanneer ramadan begint: www.jaarkalender.nl/a-z/ramadan
  • Vraag aan patiënten met een islamitische achtergrond of iemand mee wil doen met ramadan. Hanteer hierbij een open houding en leg uit dat je deze vraag stelt om hier eventueel medicatie aanpassing voor te doen.
  • Ga bij controles van CVRM en diabetes in de maanden voorafgaand aan ramadan na wat de patiënt van plan is te doen met zijn medicatie tijdens ramadan.
  • Bespreek met risicopatiënten de risico’s van het vasten en welke aanpassingen tijdens ramadan mogelijk zijn om risico’s het beste te voorkomen.
  • Bespreek met patiënten wanneer het niet verstandig is om te vasten en om welke reden.
  • Indien vasten een groot risico is, bespreek dan dispensatie – zo nodig met familie en lokale imam.
  • Zet patiënten zo mogelijk over op medicatie 1 of 2 keer per dag. Zie ook onderwerp Diabetes Mellitus.

De Islamitische kalender is een maangebonden kalender waarin een maand 29 of 30 dagen duurt en het jaar 354 dagen. Hierdoor schuift ramadan ieder jaar 11 dagen op ten opzichte van de Europese zonkalender.

Ramadan is de negende maand van de Islamitische kalender. Wanneer de vastenmaand precies begint en eindigt hangt af van de opvattingen over wanneer het nieuwe maan is. Zo begint ramadan in Marokko vaak een dag later dan elders.

Tijdens de negende maand van het Islamitisch jaar wordt van moslims verwacht dat zij zich overgeven aan een periode van reiniging en bezinning, door te vasten. Marokkanen spreken van ‘ramadan’, Turken noemen het ‘ramazan’ en Indonesiërs spreken van ‘poeasa’. Vasten betekent respect voor God en de medemens en leert zelfdiscipline. Ramadan is het hoogtepunt van het jaar voor alle moslims in de hele wereld. Het is de maand waarin de eerste openbaring van de Heilige Koran aan de profeet Mohammed heeft plaatsgevonden. Het is een maand van tolerantie, liefdadigheid, verbroedering en bezinning. Moslims nemen de tijd voor elkaar, blijven laat op om samen te kunnen eten en bidden. Iftar is de maaltijd die tijdens ramadan door moslims genuttigd wordt direct na zonsondergang om het vasten te verbreken. Volgens de overlevering werd het vasten na zonsondergang door Mohammed gebroken met een oneven aantal dadels en een glas melk. Veel moslims volgen dit voorbeeld. Vervolgens wordt het avondgebed Maghrib gebeden en nuttigt men een maaltijd.

Vanaf zonsondergang worden vaak familie en kennissen bezocht en eet men gezamenlijk. Zoete gebakjes worden gebruikt om weer energie te krijgen. Vanwege de lege maag wordt er niet overhaast gegeten en daarom strekken de maaltijden zich soms over uren uit. In Nederland wordt de Iftar door verschillende moskeeën en organisaties gebruikt om moslims samen te brengen, maar ook om niet-moslims uit te nodigen deel te nemen aan deze gezamenlijke maaltijd.

Nederland telt ongeveer 900.000 moslims, waarvan de twee grootste groepen een Turkse en een Marokkaanse achtergrond hebben. Andere relatief grote groepen bestaan uit mensen met en Syrische, Irakese, Afghaanse, Bosnische, Indonesische en Surinaamse achtergrond. Naar schatting wordt door 80 – 90% van de moslims in meer of mindere mate gevast.

In de twee maanden voor ramadan wordt van moslims verwacht dat ze zich voorbereiden op de vastenmaand. Dit betekent dat sommigen het lichaam laten wennen aan de vastenperiode door enkele vaste uren per dag te vasten. Anderen halen het vasten in van de voorgaande ramadan.

Het Suikerfeest (Ied-ul-fitr = ‘feestdag ter gelegenheid van het breken (van het vasten)’ is het feest waarmee de Islamitische vastenmaand ramadan afgesloten wordt.

Hoewel bijvoorbeeld binnen de Turkse gemeenschap de term Suikerfeest algemeen gehanteerd wordt, kunnen niet alle moslims zich hierin vinden. De oorzaak hiervoor is het gegeven dat de benaming Suikerfeest slechts betrekking op eten heeft. Volgens steeds meer moslims is het dan ook beter om het feest te duiden met de Arabische naam, Ied-ul-fitr of met het Kleine Feest. Het Kleine Feest staat in verband met het Offerfeest (Ied ul-Adha) dat ook wel het Grote Feest wordt genoemd. Desondanks is de term Suikerfeest in Nederland en België de meest gehanteerde benaming voor het feest aan het einde van het vasten gedurende ramadan.

Ter gelegenheid van deze beide feesten zijn scholen en overheidsdiensten in de islamitische wereld gedurende drie dagen gesloten (2). In Nederland kan door werkgevers en scholen meestal slechts één dag worden toegekend.

Begin Ramadan in volgende jaren:

  • Ramadan 2023: 23 maart 2023
  • Ramadan 2024: 11 maart 2024
  • Ramadan 2025: 1 maart 2025
  • Ramadan 2026: 18 februari 2026
  • Ramadan 2027: 8 februari 2027
  • Ramadan 2028: 28 januari 2028
  • Ramadan 2029: 16 januari 2029
  • Ramadan 2030: 6 januari 2030

  • thuisarts.nl/ramadan-en-gezondheid
  • ramadantijd.nl
  • artsennet.nl Artikelen over ramadan en gezondheid. Huisarts en Wetenschap 49 (2006) nr 10: Artikelen over ramadan en gezondheid, gericht op huisartsen.
  • Video Zoete Maanden
  • Koningsveld PS van (1996). Een eerste kennismaking met geloofsleer, wet en geschiedenis. 3e geheel herziende en uitgebreide druk. Maarssen: de Ploeg.
  • Shadid W.A.R. & Koningsveld PS van (2008). Islam in Nederland en België. Leuven: Peeters.
  • Drug intake during ramadan, a clinical revies. Aadil, e.a. 2004. British Medical Journal, vol. 329:778– 82
  • Implicaties van gecombineerd vasten en therapie(on)trouw. Fijn e.a. 2002. Pharmaceutisch Weekblad, vol. 137: 87–193
  • A population–based study of diabetes and its characteristics during the fasting month of ramadan in 13 countries. Salti, e.a. 2004. Diabetes Care vol 27 nr 10:2306-2311)
  • Recommendations for management of diabetes during Ramadan. Al-Arouj e.a. 2005. Diabetes Care vol: 28 nr. g:2305-2311
  • Rijn C van: ‘Views of immigrant Muslim women about their menstrual cycle and their expectations of the GP’. A qualitative study. Verslag wetenschappelijke stage UMC St Radboud afdeling eerstelijnsgeneeskunde. Nijmegen 2011
  • Cultuur Migratie Gezondheid (CMG), jaargang 8 2011-2

medicatiegebruik, medicijnen, vasten, dispensatie, Suikerfeest, Iftar, Ramadan, slaapwaakritme, misselijkheid, hoofdpijn, uitdroging