1.  De meest relevante punten

  • Hielprik screening op 3e-7e dag na geboorte.
  • Onbehandeld leidt het tot mentale retardatie.
  • Levenslang phenylalanine-arm dieet voorkomt symptomatologie.
  • Hogere prevalentie bij migranten uit Oost-Turkije.

  • Prevalentie 1/16.000; d.w.z. hoogstens 1 PKU-patiënt per normpraktijk.
  • Door erfelijkheid soms meerdere personen in een gezin.
  • Hogere prevalentie in Oost-Turkije (1/5.000).

  • Autosomaal-recessieve stofwisselingsziekte, verhoogd risico bij consanguiniteit.
  • Er is een tekort aan het enzym PAH (phenylalaninehydroxylase) dat het aminozuur phenylalanine afbreekt. De hoge concentratie aan phenylalanine is schadelijk voor de hersenen.
  • Phenylketonen worden uitgescheiden met de urine: vandaar de naam phenylketonurie.
  • Tegenwoordig wordt de diagnose gesteld m.b.v. de hielprik.

  • Klassieke PKU leidt onbehandeld tot complicaties:
    • Mentale retardatie, epilepsie, ernstige gedragsproblemen.
    • Hypopigmentatie van huid en haren, soms fotofobie of eczeem.
  • Doordat tegenwoordig alle pasgeborenen in Nederland worden gescreend d.m.v. een hielprik, worden de klinische verschijnselen van PKU hier eigenlijk niet meer gezien. Indien de behandeling tijdig gestart en goed gecontinueerd wordt, is de ontwikkeling van een kind met PKU in principe normaal. Gemiddeld ligt het IQ-niveau wel iets lager en er wordt vaker speciaal onderwijs gevolgd. De levensverwachting is normaal.
  • Bij 1-2% van de patiënten is er sprake van BH4 deficiëntie. BH4 is een cofactor voor het enzym PAH. Naast verhoogde concentraties aan phenylalanine in het bloed, zijn er ook verlaagde concentraties van neurotransmitters, waardoor – naast de vertraagde ontwikkeling – ook neurologische problemen kunnen ontstaan: hypo- of hypertonie, speekselvloed, epilepsie of kleine schedel.
  • Er zijn ook personen waarbij de phenylalanine slechts licht verhoogd is (hyperphenylalaninemie), afhankelijk van de concentratie van phenylalanine is behandeling alleen tijdens de zwangerschap nodig.

  • Anamnese
    • Meestal: positieve hielprik.
    • Begeleiding bij chronische ziekte en vragen m.b.t. erfelijkheid en dragerschap.
    • Soms symptomen: mentale retardatie, epilepsie, gedragsproblemen, hypopigmentatie huid en haren.
  • Aanvullend onderzoek wordt verricht in UMC:
    • Diagnose: phenylalanine concentratie in bloed en mutatie-analyse.
    • Onderzoek naar dragerschap: DNA onderzoek bij ouders.
    • Prenatale screening (vlokkentest), pre-implantatiediagnostiek.
  • Niet-medicamenteus advies

Voorlichting

Dieetadvies

    • Phenylalanine-arm dieet onder levenslange begeleiding van gespecialiseerde diëtist: beperking van natuurlijke eiwitten in de voeding en vervanging door kunstmatig phenylalanine-arme aminozuurpreparaten. Tevens dient de kunstmatige zoetstof aspartaam vermeden te worden. Vroegtijdige start (< 10 dgn na de geboorte) en levenslange voortzetting is noodzakelijk.
    • Therapietrouw bij kinderen kan een probleem zijn, o.a. vanwege de smaak van de kunstmatige eiwitpreparaten.
    • Voorafgaand en tijdens de zwangerschap worden lagere phenylalanine-streefwaarden aangehouden om complicaties te voorkomen. Daarom wordt een adviesgesprek met de gynaecoloog en internist/kinderarts vóór de conceptie aanbevolen.

Begeleiding en ondersteuning voor patiënten (en hun gezinsleden) dragen bij aan de therapietrouw.

Erfelijkheidsvoorlichting: ouders die beiden drager zijn van PKU hebben per kind een kans van 25% dat het PKU heeft.

  • Medicatie: Sommige patiënten met PKU hebben baat bij BH4-preparaten (sapropterine, Kuvan®), om dit vast te stellen wordt het effect van BH4-suppletie op phenylalanine concentraties getest. Alle patiënten met BH4-deficiëntie worden behandeld met sapropterine.
  • Verwijzen:
    • Bij positieve hielprik: zo spoedig mogelijk naar kinderarts metabole ziekten in een Universitair Medisch Centrum.
    • Bij vragen over dragerschap: naar klinisch geneticus in een UMC.
  • Controle: De bloedwaarden van phenylalanine moeten regelmatig gecontroleerd worden. (Ouders van) patiënten kunnen zelf thuis d.m.v. hielprik (< 1jr) of vingerprik de phenylalanine waarden in het bloed prikken.
    De patiënt wordt nauwgezet opgevolgd binnen een multidisciplinair team in het UMC. Eventueel kan de huisarts de rol van zorgcoördinator op zich nemen.
  • Aandachtspunten voor de huisarts
    • Bij koorts/ziekte kan de hoeveelheid phenylalanine in het bloed tijdelijk stijgen (spierafbraak).
    • Medicatie: sommige geneesmiddelen kunnen eiwitten bevatten (o.a. antibiotica). Sommige geneesmiddelen (suikervrij) bevatten aspartaam, dat phenylalanine bevat. Deze medicijnen dienen vermeden te worden. De apotheker dient op de hoogte te zijn van de phenylalanine beperking.

Nederlandse PKU vereniging
www.pkuvereniging.nl
Telefoon: 06 22 50 95 03
E-mail: info@pkuvereniging.nl

Phenylketonurie, PKU, Hyperphenylalaninemie (HPA), Phenylketonurie, Phenylketonuria, hielprik, BH4 deficiëntie