1.  De meest relevante punten

  • Dit is een aanvulling op de NHG-standaard Diabetes mellitus [1]
  • Mensen met een migratieachtergrond in Nederland hebben meer kans op diabetes dan mensen zonder migratieachtergrond (zie tabel 1).
  • Leefstijl, erfelijkheid, sociaaleconomische status en chronische stress spelen hierbij een rol.
  • Mensen met diabetes die een Hindoestaanse achtergrond hebben, hebben vaker en op jongere leeftijd cardiovasculaire complicaties, retinopathie en nefropathie.
  • Bespreek als huisarts en praktijkondersteuner samen met de patiënt wat de beste behandeling en begeleiding voor de patiënt is. Bespreek ook of het zinvol is om zorgverleners (bijvoorbeeld diëtisten) met dezelfde culturele achtergrond te betrekken.
  • Bespreek in de maanden voorafgaand aan de ramadan of andere periodes van vasten actief of de patiënt hieraan mee wil doen en wat dit betekent voor de diabetesbehandeling.

  • De prevalentie van diabetes mellitus type 2 is bij de meeste mensen met een migratieachtergrond hoger dan bij Nederlanders zonder migratieachtergrond (zie tabel 1). [2,3] Dit geldt met name voor de eerste generatie en minder voor de tweede of derde generatie. Ook bij asielzoekers komt diabetes type 2 twee- tot driemaal zo vaak voor. [4]
    etnische herkomst diabetes (%)
    Turks 9,7
    Surinaams/Antilliaans 11,3
    Marokkaans 11,7
    Geen migratieachtergrond 7,7

    Nivel, onderzoek met gegevens van de huisartsenpraktijken uit 2019 (alle typen diabetes). [2]

  • De hoogste prevalentie is onder Surinamers van Hindoestaanse afkomst: 37% in de groep > 60 jaar heeft diabetes type 2. [5]
  • Prevalenties in andere, specifieke migrantengroepen in Nederland zijn weinig onderzocht, maar er zijn ook hogere prevalenties van diabetes mellitus type 2 gevonden bij Molukkers en mensen uit het Midden-Oosten en Sub-Sahara Afrika, woonachtig in Nederland. [6]
  • Diabetes mellitus type 2 begint bij mensen met een migratieachtergrond over het algemeen tien tot twintig jaar eerder dan bij Nederlanders zonder migratieachtergrond. [3]
  • Opleidingsniveau en sociaaleconomische status (SES) zijn gerelateerd aan de prevalentie van diabetes: de prevalentie is in de hoogste inkomensgroep 2,3% en in de laagste inkomensgroep 7,0%. [7] Als het gaat om onder andere arbeidsparticipatie, inkomen, werkeloosheid, ervaren gezondheid zijn er verschillen tussen mensen die geboren zijn in Nederland en in het buitenland. [8]

De oorzaak van de hogere prevalentie bij mensen met een migratieachtergrond is multifactorieel. Enkele belangrijke oorzaken zijn:

  • Leefstijl: er kunnen verschillen bestaan in leefstijlfactoren zoals overgewicht of mate van bewegen [9].
  • Sociaaleconomische status: diabetes mellitus type 1 en 2 komen vaker voor bij mensen met een lagere SES dan bij mensen met een hoge SES. [7]
  • Erfelijkheid: Zuid-Aziaten, Hindoestanen (ook Surinaamse Hindoestanen) en Chinezen hebben in vergelijking met de witte populatie bij een gelijk(e) leeftijd, geslacht en BMI een hoger vetpercentage. Hindoestanen met een BMI van 24 kg/m2 hebben een vergelijkbaar hoog risico op diabetes als West-Europeanen met een BMI van 30. [10,11]
  • Invloed van stress: Nederlanders met een migratieachtergrond kunnen stress hebben als gevolg van een lage sociaaleconomische status, (gedwongen) migratie, ervaren discriminatie en taal- en culturele verschillen. Deze chronische stress kan bijdragen aan de ontwikkeling van diabetes mellitus type 2 en het metabool syndroom. [9,12,13]

Verschillen in complicaties gerelateerd aan diabetes:

  • Diabetespatiënten van Hindoestaanse komaf ontwikkelen vaker en eerder cardiovasculaire complicaties, diabetische retinopathie en diabetische nefropathie. [14] Daarom adviseert de NHG-Standaard Diabetes mellitus om bij deze patiëntengroep al vanaf 35 jaar het glucosegehalte te controleren. [1]

Adviezen met betrekking tot beleid:

  • Cultuursensitieve voorlichting: het is belangrijk dat voorlichting aandacht heeft voor cultuur, religie en voedingspatronen. Ook moet rekening worden gehouden met taalbarrières. Zet daarom laagdrempelig een tolk in. Huisartsen, praktijkondersteuners, diabetesverpleegkundigen en diëtisten zullen bij het geven van adviezen en uitleg, bij het voorschrijven van medicatie en tijdens controles zich het volgende moeten afvragen:
    • Begrijpt de patiënt de informatie.
    • Wat is zijn/haar kennis is van het menselijk lichaam en diabetes
    • Hoe beïnvloedt religie de perceptie over de aandoening.
    • Worden er traditionele geneeswijzen gebruikt (ook tijdens verblijf in land van herkomst).
  • Houd bij leefstijladviezen rekening met verschillende gewoontes, voedingsvoorkeuren en opvattingen rondom bewegen. Maak gebruik van diëtisten en coaches met dezelfde culturele achtergrond als de patiënt.
  • Invloed sociale omgeving: het opvolgen van leefstijladviezen wordt door de sociale omgeving van mensen met een migratieachtergrond vaak niet begrepen. De sociale omgeving beïnvloedt daarmee direct het wel of niet opvolgen van leefstijladviezen. [15,16]
  • Belang van betrekken gemeenschap: cultuursensitieve interventies die gesitueerd zijn binnen de gemeenschap, en die gebruikmaken van aangepaste educatiematerialen en voorlichters uit de doelgroep, zijn effectiever.

Diagnostiek

  • Denk eerder aan diabetes bij mensen met een migratieachtergrond of asielzoekers en controleer laagdrempelig een bloedglucose bij een leeftijd > 45 jaar. Start bij mensen met een Hindoestaanse achtergrond al bij 35 jaar met het regelmatig controleren van de bloedglucose.
  • Screen ook eerder op complicaties gerelateerd aan diabetes.

Beleid

  • Succesvolle leefstijlveranderingen en een goede diabetesregulatie zijn alleen mogelijk met voldoende kennis over de achtergrond van de patiënt, belemmerende en bevorderende factoren in de sociale omgeving en genetische factoren (zie onder 3. Kliniek). Vraag hiernaar.
  • Sluit in je adviezen zo veel mogelijk aan op de sociale omgeving en culturele gewoonten (dieet, bewegen). Leefstijlaanpassingen hebben een grotere kans van slagen als ze passen binnen de gewoonten van de eigen cultuur.
  • Betrek de omgeving bij de behandeling van de patiënt en zoek aansluiting bij gezondheidsbevorderende activiteiten in de wijk of omgeving.
  • Er zijn goede ervaringen met voorlichting via sleutelpersonen met dezelfde culturele achtergrond. Zie informatie sleutelpersonen.

Ramadan en andere vormen van vasten 

  • Bespreek de ramadan en andere vormen van vasten altijd met patiënten. Kijk samen met de patiënt of het mogelijk is om te vasten. Indien de patiënt wil vasten, bespreek dan tijdens de controle voorafgaand aan de vastenmaand hoe zij hun medicatie kunnen aanpassen en waar ze in hun voeding rekening mee moeten houden.
  • Patiënten die een groot risico lopen op problemen door het vasten moet deelname aan het vasten worden afgeraden. Dit gaat om patiënten met een ernstige hypoglykemie in de afgelopen drie maanden, slecht gereguleerde patiënten, mensen met een (acute) bijkomende ziekte, mensen met diabetes gerelateerde complicaties, mensen die zwanger zijn en patiënten met diabetes type 1. Zeg dit duidelijk tegen de patiënt (op doktersadvies niet toegestaan om te vasten).
  • Adviseer, indien een patiënt mee kan doen, om de bloedglucose vaker te controleren. Patiënten bij wie een hypoglykemie dreigt, moet worden geadviseerd direct het vasten te stoppen. Ditzelfde geldt voor patiënten met een hyperglykemie.
  • Voor meer informatie kijk op Diabetes en Ramadan.

Diabetes

Voorlichtingsmateriaal voor patiënten

Zoete maanden
Inhoud: Film over diabetes, de Ramadan, reizen en bewegen
Taal: Turks, Berbers, Arabisch
Bron: Slotervaartziekenhuis (2012)

Diabetes, ziekte van de eeuw
Inhoud: Film over diabetes
Taal: Turks, Berbers, Arabisch
Bron: Slotervaartziekenhuis (2012)

Aanvullende informatie voor zorgverleners

  1. Barents ESE, Bilo HJG, Bouma M, Dankers M, De Rooij A, Hart HE, Houweling ST, IJzerman RG, Janssen PGH, Kerssen A, Oud M, Palmen J, Van den Brink-Muinen A, Van den Donk M, Verburg-Oorthuizen AFE, Wiersma Tj. NHG-Standaard Diabetes mellitus (MO1). Version 5.5. Nederlands Huisartsen Genootschap, laatste aanpassing januari 2023.
  2. Horsselenberg M, Heins M, Leemrijse C, Nielen M, Korevaar J. Diabetes Mellitus in Nederland: Prevalentie naar migratieachtergrond en sociaaleconomische status. Nivel, 2022
  3. Snijder MB, Agyemang C, Peters RJ, Stronks K, Ujcic-Voortman JK, Valkengoed IG van. Case finding and medical treatment of type 2 diabetes among different ethnic minority groups: the HELIUS study. Journal of diabetes research 2017:9896849.
  4. Goosen S, Middelkoop B, Stronks K, Agyemang C, Kunst AE. High diabetes risk among asylum seekers in The Netherlands. Diabet Med 2014, 31(12):1532-41
  5. Bindraban NR, Valkengoed IG van, Mairuhu G, Holleman F, Hoekstra JB, Michels BP, Koopmans RP, Stronks K. Prevalence of diabetes mellitus and the performance of a risk score among Hindustani Surinamese, African Surinamese and ethnic Dutch: a cross-sectional population-based study. BMC Public Health 2008, 8:271
  6. Bodewes A, Agyemang C, Kunst AE. Do Diabetes Mellitus Differences Exist within Generations? Three Generations of Moluccans in The Netherlands. International Journal of Environmental Research and Public Health 2021, 18(2):493
  7. CBS data Gezondheid en zorggebruik; persoonskenmerken, 2014-2021 (gewijzigd op 09-01-2023). https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/83005NED?dl=6F4F1.
  8. Kernindicatoren Integratie 2024. https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2024/28/kernindicatoren-integratie-2024.
  9. Pharos-publicatie Gewicht en leefstijl: Aanknopingspunten voor een effectieve ondersteuningen van mensen met ene migratieachtergrond. https://www.pharos.nl/wp-content/uploads/2024/01/Literatuur-en-verkenning-overgewicht.pdf
  10. Chiu M, Austin PC, Manuel DG, Shah BR, Tu JV. Deriving Ethnic-Specific BMI Cutoff Points for Assessing Diabetes Risk. Diabetes Care 2011, 34(8):1741-8
  11. Caleyachetty R, Barber TM, Mohammed NI, Cappuccio FP, Hardy R, Mathur R, Banerjee A, Gill P. Ethnicity-specific BMI cutoffs for obesity based on type 2 diabetes risk in England: a population-based cohort study. Lancet Diabetes Endocrinol 2021, 9(7):419-426
  12. Agyemang C, Goosen S, Anujuo K, Ogedegbe G. Relationship between post-traumatic stress disorder and diabetes among 105,180 asylum seekers in the Netherlands. Eur J Public Health 2012, 22(5):658-662
  13. Agyemang C, van der Linden EL, Bennet L. Type 2 diabetes burden among migrants in Europe: unravelling the causal pathways. Diabetologia 2021, 64(12):2665-2675
  14. Niel J van, Geelhoed-Duijvestijn PH, Numans ME, Kharagjitsingh AV, Vos RC. Type 2 diabetes in South Asians compared to Europeans: Higher risk and earlier development of major cardiovascular events irrespective of the presence and degree of retinopathy. Results from The HinDu The Hague Diabetes Study. Endocrinol Diab Metab 2021, 4: e00242.
  15. Lanting LC, Joung IMA, Vogel I, Bootsma AH, Lamberts SWH, Mackenbach JP. Ethnic differences in outcomes of diabetes care and the role of self-management behaviour. Patient Educ Couns 2008, 72:146-154
  16. Jansen YJFM, Uitewaal PJM, Wijsman-Grootendorst A, Geelhoed-Duijvestijn PHLM. Sociale en culturele problemen bij het opvolgen van leefstijladviezen door allochtone diabetici. NTVG 2011, 155:A3117.

Diabetes Mellitus, DM, Hindoestanen, ramadan