1.  De meest relevante punten

  • Migranten van buiten de EU die geen verblijfsvergunning hebben noemen we ook wel immigranten die ongedocumenteerd zijn. In het verleden werd deze groep aangeduid met termen “illegaal” “illegalen” en “ongedocumenteerden”. Deze termen zijn niet meer in gebruik.
  • Mensen die ongedocumenteerd zijn, kunnen geen ziektekostenverzekering afsluiten, maar hebben wel recht op alle medische noodzakelijke zorg, ook als zij dit niet kunnen betalen.
  • Medisch noodzakelijke zorg is alle zorg die volgens gangbare professionele richtlijnen geïndiceerd is. Dit betreft dus niet alleen zorg voor acute of levensbedreigende aandoeningen.
  • Oninbare huisartsenrekeningen worden voor 80% vergoed door CAK (voorheen Zorginstituut Nederland). Meer informatie
  • Bij verwijzing moet gekozen worden voor bij het CAK gecontracteerde ziekenhuizen, apotheken en Wlz- en ggz instellingen.
  • Een praktijkprotocol waarin de werkwijze van aanmelding tot afhandeling voor patiënten die ongedocumenteerd zijn, in beschreven staat geeft rust.

  • In Nederland leefden in 2020 naar schatting tussen 23.000 en 58.000 mensen die ongedocumenteerd zijn (WODC, 2020).
  • Zij hebben een slechtere gezondheid ten opzichte van verzekerde patiënten. Veel genoemd worden:
    • stress gerelateerde klachten
    • tandheelkundige problemen
    • ongewenste zwangerschappen
    • seksueel en huiselijk geweld
    • TBC en hepatitis B en C.
  • Patiënten die ongedocumenteerd zijn rapporteren zelf veel psychische klachten. Vaak worden deze klachten door huisartsen niet geregistreerd omdat ze niet ter sprake komen tijdens het consult. Mensen stellen het wel op prijs als de huisarts er zelf naar vraagt7.
  • Veelal hebben patiënten die ongedocumenteerd zijn geen vaste huisarts.
  • De drempel naar medische zorg is hoog t.g.v. onbekendheid met het Nederlandse zorgsysteem, onwetendheid over recht op zorg en uit angst voor aangifte bij de politie.
  • Patiënten die ongedocumenteerd zijn kunnen geen ziektekostenverzekering afsluiten, maar hebben wel recht op alle medische zorg zoals die ook aan anderen verleend zou worden (dit wordt medisch noodzakelijke zorg genoemd). Dit recht vervalt wanneer duidelijk is dat de migrant binnen afzienbare tijd Nederland zal verlaten en de zorg zolang kan worden uitgesteld (bv. bij een toerist). De Commissie Medische zorg aan (dreigend) uitgeprocedeerde asielzoekers en illegale vreemdelingen (van de KNMG, LHV, Pharos, NVvP en Orde van Medisch Specialisten) adviseert: “Artsen bieden passende en verantwoorde zorg door dezelfde richtlijnen, protocollen en gedragsregels van de medische en wetenschappelijke beroepsorganisaties te gebruiken als bij reguliere zorg”.
  • Kinderen mogen deelnemen aan het rijksvaccinatieprogramma in het kader van medisch noodzakelijke zorg. Ook de controles en onderzoeken in de jeugdgezondheidszorg zijn toegankelijk voor kinderen die ongedocumenteerd zijn.

  • Huisartsen en tandartsen (voor de mondzorg tot 21 jaar) krijgen 80% van het passantentarief vergoed door het CAK wanneer de patiënt die ongedocumenteerd is dit zelf niet kan betalen. Declaratieformulieren vindt u op Hetcak.nl/zakelijk/regelingen/onverzekerbare-vreemdelingen. Het CAK verwacht van de zorgverlener dat hij de kosten eerst op de patiënt zonder verblijfsvergunning probeert te verhalen. Vragen om betaling kan migranten zonder verblijfsvergunning afschrikken en hindert daarmee therapietrouw.
  • U kunt een patiënt die ongedocumenteerd is alleen doorverwijzen naar apotheken, ziekenhuizen, Wlz- en ggz instellingen waarmee het CAK een contract heeft. De lijst van gecontracteerde instellingen wijzigt regelmatig, kijk voor een actuele lijst op Hetcak.nl/zakelijk/regelingen/onverzekerbare-vreemdelingen. Sinds 2014 is er sprake van een eigen bijdrage van 5 euro per geneesmiddel, tenzij afgifte middels een blister/baxter wordt voorgeschreven.
  • Spoedeisende hulp, door zowel gecontracteerde ziekenhuizen als niet gecontracteerde ziekenhuizen, wordt voor 80% vergoed.
  • Verloskundige hulp wordt voor 100% vergoed.
  • Voor langdurige zorg (verpleeghuis) AWBZ en GGZ instellingen geldt dat alleen gecontracteerde instellingen kosten vergoed krijgen.
  • Tandheelkundige zorg boven de 21 jaar wordt niet vergoed, evenals medicatie en hulpmiddelen die niet onder het basispakket vallen of zorg via de WMO.

  • Voorbeeldprototocol ongedocumenteerden
  • Er wordt aangeraden een praktijkprotocol te gebruiken om te voorkomen dat er verschillende werkwijzen zijn binnen 1 praktijk. Ook kunnen regionaal gecontracteerde instellingen en financiële compensatieregelingen hierin duidelijk naar voren komen. Door stroomlijnen van de aanmelding en de afhandeling van een patiënt die ongedocumenteerd is wordt rust gecreëerd. Een voorbeeld wordt gegeven in het boek van Pharos en het NHG7, U kunt deze patiënten gewoon opnemen in uw HIS zonder verzekeringsnummer.
  • Veel patiënten die ongedocumenteerd zijn hebben geen vast adres of dit adres dient geheim te blijven. Het is dan ook mogelijk hen in te schrijven op het adres van de vrijwillige ondersteuningsorganisatie.
  • Informeer de patiënt expliciet over uw beroepsgeheim. Deze patiëntengroep ziet vaak af van zorg vanwege de angst dat hun persoonsgegevens doorgegeven worden aan derden.
  • Verwijs deze patiënten zo nodig naar een door het CAK gecontracteerd ziekenhuis of apotheek.
  • Vermeld bij verwijzing op het recept c.q. de verwijsbrief dat de patiënt ongedocumenteerd is en dat de hulpverlener bij het financieren van de zorg gebruik kan maken van het CAK.
  • Als het adres van de patiënt vermeld staat op het recept, labformulier of verwijzing krijgt de patiënt een rekening thuis met driemaal een aanmaning. Instrueer een patiënt met geringe financiële middelen zo nodig de rekeningen terug te sturen, met de vermelding dat hij/zij niet in staat is om te betalen en de zorgverlener een beroep kan doen op de regeling van CAK.
  • Vanwege frequent voorkomende problemen na verwijzing, is het vaak beter om uw assistente de afspraak te laten maken. Zo nodig kunt u de specialist eraan herinneren dat ook migranten zonder verblijfsvergunning recht hebben op alle medisch noodzakelijke zorg, dus alle gangbare zorg.
  • Probeer afspraken te maken met lokale tandartsen over het verlenen van tandheelkundige zorg.
  • In de meeste steden zijn ondersteuningsorganisaties die kunnen helpen met huisvesting en juridische procedures: zie stichtingLos.nl.
  • ICPC code Z04.02 voor medische/psychosociale problemen t.g.v. illegaal verblijf.
  • Zie ook Taalbarrière / inzet tolk. 

E-learning

Links

Voorlichtingsmateriaal

  • Muijsenbergh M van den, Schoevers M. Zorg voor ongedocumenteerden. In: Bijblijven 2009-4: p 59 – 65.
  • Arts en vreemdeling. Rapport van de commissie Medische zorg voor (dreigend) uitgeprocedeerde asielzoekers en illegale vreemdelingen.
  • Pharos infosheet Ongedocumenteerden
  • Wolswinkel J, Kuyvenhoven M, Muijsenbergh M van den et al. Ongedocumenteerde patiënten bij de huisarts. Onderzoek naar de morbiditeit van ongedocumenteerde patiënten en de daaraan gegeven zorg door Nederlandse huisartsen in enkele grote steden. [Internet]. Utrecht, The Netherlands: Julius Centrum, UMC Utrecht, 2009, http://tinyurl.com/nlnevoc\
  • Schoevers MA, Muijsenbergh METC van den, Lagro-Janssen ALM. Self-reported healthproblems of female undocumented immigrants. Top of the iceberg. Self-rated health and health problems of undocumented immigrant women in the Netherlands, a descriptive study. Journal of Public Health Policy 2009 Vol.30,4: 409-22
  • Teunissen E, Sherally J, Muijsenbergh M van den, Dowrick C, Weel-Baumgarten E van, Weel C van. Mental health problems of undocumented migrants (UM) in the Netherlands: a qualitative exploration of help-seeking behaviour and experiences with primary care. BMJ Open.nov 21, 2014
  • Teunissen E, Bosch L van den; Bavel E van, Driessen Mareeuw F van den; Muijsenbergh M van den, Weel-Baumgarten E van, Weel C van. Mental health problems in undocumented and documented migrants: a survey study. Family Practice 2014 doi: 10.1093/fampra/cmu038
  • Schoevers MA, Loeffen MJ, Muijsenbergh ME van den, Lagro-Janssen AL. Health care utilisation and problems in accessing health care of female undocumented immigrants in the Netherlands. Int J Public Health 2010 May 26 p. 421-8
  • Maria van den Muijsenbergh en Eldine Oosterberg. Zorg voor laaggeletterden, migranten en sociaal kwetsbaren in de huisartsenpraktijk. Nederlands Huisartsengenootschap en Pharos, 2016, paragraaf 9.4 ongedocumenteerden, p 194-200.
  • www.mikadohelpdesk.nl/verblijfsvergunning

Illegalen, illegaal, ongedocumenteerden, ongedocumenteerd, migranten zonder verblijfsvergunning, verzekering, vreemdeling, onverzekerden, CAK, Zorginstituut Nederland, medisch noodzakelijke zorg